Nhiều người hỏi ý kiến mình có nên cho con đang học trường tư tiên tiến của hệ thống mình, chuyển sang một số trường chuyên danh giá mà các bạn mới đỗ.
Thành thật mà nói, đây là câu hỏi khiến mình trăn trở khá nhiều – không chỉ vì đây là quyết định hệ trọng với tương lai của các bạn trẻ, mà vì chính mình cũng có mâu thuẫn lợi ích. Nhưng sau khi tự vấn khá lâu, với trải nghiệm của một người đã học trường chuyên và cũng có con học đại học cùng với các bạn từng học chuyên, mình xin chia sẻ góc nhìn cá nhân một chân thành nhất:
“Nếu bạn không có điều kiện về tài chính để học trường tư thì rất nên chuyển con sang học trường chuyên công. Còn nếu bạn có điều kiện tài chính, thậm chí có phải cố một chút thì nên để con học trường tư hiện tại.”
Và đây là những lý do cụ thể:
1. Đừng sửa cái gì đang hoạt động tốt
Người Anh có câu: “If it ain’t broke, don’t fix it.” Có nghĩa là: “Việc gì đang yên đang lành thì đừng cố mà thay đổi nó”
Nếu con bạn đang học ở một trường tư tốt và vừa thi đậu vào một trường chuyên danh giá, điều đó chứng minh rằng môi trường giáo dục hiện tại của trường tư đang làm rất tốt vai trò đào tạo học thuật cho con bạn. Vậy tại sao phải “đánh đổi” để đưa con vào một môi trường mới, đầy rủi ro chưa biết trước và chắc gì con bạn đã học tốt hơn?
Chuyển trường lúc này là một canh bạc: có thể tốt hơn, nhưng cũng có thể làm xáo trộn hệ sinh thái mà con đang phát triển rất hài hoà.
2. Hiệu ứng “Cá lớn trong ao nhỏ”
Hiệu ứng “cá lớn trong ao nhỏ” (Big-Fish-Little-Pond Effect) cho thấy học sinh giỏi trong môi trường vừa phải thường tự tin và có động lực học hơn. Nghiên cứu của Herbert Marsh chỉ ra rằng so sánh xã hội trong môi trường cạnh tranh cao có thể làm giảm lòng tự trọng. Hiện tượng này không phủ nhận giá trị của trường chuyên, nhưng cảnh báo rủi ro tâm lý cho học sinh trong môi trường toàn “siêu cá mập” đầy áp lực, nơi ai cũng giỏi giang – thậm chí hơn bạn.
Lòng tự tôn của những học sinh xếp hạng dưới sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đáng ra trở thành học sinh đầu lớp tại một môi trường có những học sinh học vừa phải, những học sinh giỏi này lại có thể đứng cuối lớp tại một ngôi trường toàn những học sinh xuất sắc.
Động lực học sẽ mất đi và nhường chỗ cho áp lực và căng thẳng. Nhiều khi chính những áp lực đấy sẽ giết chết sự sáng tạo, đam mê và niềm vui học tập của một đứa trẻ. Người ta ước tính rằng chỉ có khoảng 30% những học sinh đứng đầu khóa học sẽ thực sự thành công, số 30% cuối cùng thường sẽ cảm thấy mình yếu kém so với bạn cùng lớp và do đó có áp lực nặng nề lên chính mình.
Hồi ở Australia, một trong những quyết định sáng suốt nhất của tôi là chọn học một trường đại học rất bình thường. Tuy nhiên, tôi là một trong những sinh viên học tốt nhất khóa đó, được trường cho học và tốt nghiệp nhanh với điểm khá cao. Và điều đó đã tạo ra vô cùng nhiều thuận lợi cho tôi. Việc làm “con cá lớn trong một cái ao nhỏ” đã giúp tôi tự tin và học tốt hơn rất nhiều trong quá trình học lên cao hơn, cũng như trong công việc và sự nghiệp về sau.
Các trường tư tiên tiến theo tiêu chuẩn kiểm định bao giờ cũng có phòng tâm lý học đường khá tốt để giúp các bạn vượt qua các căng thẳng trong thời gian học thay vì tự xoay sở một mình hoặc bị kỳ thị xã hội (social stigma) là học sinh giỏi mà phải cần trợ giúp tâm lý.
Do vậy, nếu bạn không thực sự thuộc nhóm học sinh xuất sắc nhất của cả thành phố và không bị áp lực tài chính thì không việc gì phải vào một môi trường mà bạn luôn cảm thấy áp lực và căng thẳng cả.
3. Lợi thế thi quốc gia, quốc tế và xét vào đại học
Nhiều phụ huynh nghĩ rằng: học trường chuyên sẽ dễ vào đại học hơn. Nhưng thực tế đã thay đổi. Các trường đại học hàng đầu ở Mỹ, châu Âu và cả Việt Nam giờ đây không chỉ nhìn vào điểm học. Họ muốn biết học sinh đã từng làm gì, sống ra sao, có kỹ năng gì, có đam mê gì. Việc tham gia hoạt động ngoại khoá, nghiên cứu, tình nguyện, thể thao… có trọng số cao ngang bằng – thậm chí cao hơn – so với điểm GPA.
Học sinh trường tư có lịch học linh hoạt hơn – và vì thế có nhiều thời gian để đầu tư cho các hoạt động ngoài lớp học.
Trừ khi bạn cực kỳ xuất sắc về học thuật, trường đại học nào cũng muốn nhận sinh viên đã từng chơi thể thao cho đội tuyển trường. Có mối liên hệ khá rõ ràng giữa việc học tốt ở trường ĐH, thành công cuộc đời với khả năng chơi tốt một môn thể thao nào đó. Và với điểm này thì tôi tin rằng trường tư vượt trội hơn trường công rất nhiều.
Một số phụ huynh lo ngại rằng học trường tư thì không thể được tham gia thi và có thầy giỏi để luyện thi các kỳ thi quốc gia và quốc tế. Đây là một nhận định rất lạc hậu. Các trường tư trong hệ thống EQuest như Newton, Ngôi Sao, CIS, Einstein HCMC, luôn trong top đầu các trường có học sinh thi các giải quốc gia và quốc tế và cạnh tranh sòng phẳng với các trường chuyên. Nguồn lực tài chính của các trường tư cho phép họ mời được những giáo viên, giáo sư xuất sắc và tiếp cận công nghệ tiên tiến nhanh hơn rất nhiều (một phần vì không phải lo quá nhiều về thủ tục và chính sách như khu vực công).
4. Trường tư có thể giúp con… cao hơn về thể hình và khỏe mạnh hơn
Lý do cuối cùng – và với cá nhân tôi là lý do rất quan trọng. Tôi có cảm nhận (chưa có kiểm chứng hay thống kê rõ ràng) rằng về mặt trung bình, nếu học trường tư tiên tiến, các bạn sẽ cao và khỏe hơn khi học trường chuyên công.
Nghe có vẻ nực cười, nhưng tôi lại thấy điều này rất đáng để tâm. Chiều cao và sự khỏe mạnh mang lại rất nhiều lợi thế trong cuộc sống sau này – điều này chắc không ai phủ nhận.
Khi tôi đến thăm các trường chuyên, có một điều tôi thấy khá lo ngại là nhiều bạn trông vẫn khá nhỏ bé và gầy. Học sinh ở các trường trong hệ thống của chúng tôi thực sự cao lớn hơn về mức trung bình.
Vì sao học sinh trường tư lại có lợi thế về hình thể và cao hơn? Tôi có thể lý giải theo ba yếu tố chính:
Thứ nhất là về dinh dưỡng. Chắc chắn có sự thiên lệch về mặt thống kê, vì học sinh trường tư nhìn chung có điều kiện tài chính tốt hơn nên dinh dưỡng ở nhà cũng có thể tốt hơn. Còn đến trường, chất lượng suất ăn ở trường tư tiên tiến rõ ràng tốt hơn, một phần vì chi phí không bị cào bằng hay chặn trần như ở trường công. Suất ăn ở trường tư thường dao động từ 60.000–100.000 đồng/ngày, trong khi suất ăn ở trường công thường có chi phí thấp hơn nhiều (35,000-45,000/ngày).
Lý do thứ hai là về giấc ngủ. Khoa học đã chứng minh chắc chắn rằng giấc ngủ đủ có vai trò tuyệt đối quan trọng đối với sự phát triển chiều cao của trẻ ở tuổi dậy thì. Ở lứa tuổi 13–18, các em cần ngủ từ 8 đến 10 tiếng mỗi ngày. Phần lớn hormone tăng trưởng (growth hormone – GH) được tiết ra trong giấc ngủ. Trẻ vị thành niên ngủ đủ và đều đặn mỗi ngày sẽ có mức tiết GH cao hơn từ đáng kể so với nhóm thiếu ngủ mãn tính.
Tôi rất tin rằng học sinh trường tư có lợi thế hơn hẳn trong việc ngủ đủ.
Lý do đầu tiên là việc đi học xa: không phải trường chuyên nào cũng gần nhà và cũng chỉ có một vài trường chuyên trong cả thành phố, nên nhiều học sinh phải mất 45 phút đến 1 tiếng trên xe mỗi lượt. Một ngày mất đến 2 tiếng chỉ để di chuyển – và điều đó rất bất lợi cho phát triển chiều cao, vì phải dậy rất sớm (mà trường chuyên lại thường vào học rất sớm). Trong khi đó, phụ huynh thường chọn trường tư gần nhà, tiện đi lại hoặc bắt đầu muộn hơn.
Thứ hai, vì áp lực học tập nên các bạn trường chuyên thường phải thức khuya. Trường chuyên có áp lực thi cử lớn, lại thêm áp lực từ bạn bè cùng trang lứa, khiến các bạn phải học nhiều hơn và có nhiều tiết hơn. Số lượng môn học cũng không linh hoạt như ở trường tư, nên nhiều bạn phải thức khuya thường xuyên và không ngủ đủ. Điều này rõ ràng rất có hại cho phát triển chiều cao.
Lý do thứ ba: học sinh trường tư có nhiều điều kiện hơn để chơi thể thao. Một phần là do sĩ số lớp thấp hơn, nên dễ tổ chức hoạt động vận động. Một phần là do áp lực thi cử ở trường tư ít hơn, nên học sinh có thời gian để vận động. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất thể thao ở trường tư tiên tiến cũng thường tốt hơn, sân bãi nhiều hơn, câu lạc bộ nhiều hơn.
Do vậy, tôi đánh giá một cách cảm tính rằng, về mặt phát triển chiều cao và thể hình, học sinh ở các trường tư tiên tiến tại Việt Nam có nhiều lợi thế hơn so với việc bạn ấy chọn học trường chuyên.
Và khi chiều cao gắn liền với sự tự tin, cơ hội nghề nghiệp, cả thể chất lẫn tinh thần – thì giáo dục không thể chỉ nhìn vào điểm số.
5. Hãy chọn vì lợi ích thật sự của con – không phải vì kỳ vọng của người lớn hay áp lực “đồng trang lứa” của con
Nhiều quyết định chuyển con vào trường chuyên đôi khi xuất phát từ mong muốn rất tự nhiên của cha mẹ – mong con được “công nhận”, được “bằng bạn bằng bè”, và cả nhà được tự hào. Ai làm cha mẹ lại không muốn điều tốt nhất cho con?
Nhưng nhiều khi “sự tự hào” và cái “tôi” không phải là điều đúng và có lợi nhất về dài hạn cho các bạn trẻ. Con có thể phải đánh đổi bằng sự mệt mỏi, thiếu ngủ, ít vận động, căng thẳng thường trực, và đôi khi là phải gác lại những sở thích cá nhân. Cuối cùng, con vẫn vào đại học – như bao bạn bè khác – với một hành trình 3 năm đầy áp lực không cần thiết.
Nếu bạn có khả năng về tài chính, con bạn đang học tốt ở một trường tư chất lượng, đang phát triển toàn diện và cảm thấy hạnh phúc mỗi ngày đến lớp, thì việc chuyển con sang trường chuyên không chắc đã là nâng cấp – mà đôi khi còn phá vỡ một trạng thái cân bằng quý giá.
Muốn con tự tin hơn – hãy để con là “cá lớn trong ao vừa.” Muốn con cao hơn – hãy để con được ngủ đủ, ăn đủ, vận động đủ; Muốn con phát triển toàn diện – hãy đừng để con bị nhấn chìm trong cuộc đua điểm số.
Mỗi đứa trẻ là một đường chạy riêng. Và chọn trường – đôi khi – chính là chọn chạy nhanh, hay chạy xa.
Hãy nhìn về đường dài.
Nguyễn Quốc Toàn
(Bài viết này phản ánh quan điểm cá nhân, cảm tính của tác giả. Cảm ơn báo Thanh Niên đã đăng phần lớn nội dung)
